Rola samorządu terytorialnego we wdrażaniu Małopolskiego Programu Rozwoju Wsi i Rolnictwa.

Mimo, że w Polsce pogłębia się zainteresowanie polityką regionalną to istnieje pewien niedostatek w metodach planowania i polityki przestrzennej oraz w relacjach między rozwojem lokalnym i regionalnym. Opracowanie Małopolskiego Programu Rozwoju Wsi i Rolnictwa z inicjatywy Wojewody Tarnowskiego stanowi jakby wypełnienie luki w planowaniu polityki przestrzennej.

W Polsce następuje proces pogłębiania się dysproporcji regionalnych, które winny być niwelowane przez fundusze pomocowe z budżetu państwa pod warunkiem wykazywania działalności gospodarczej przez zaniedbane regiony i gałęzie gospodarki ponieważ w dysproporcjach regionalnych upatruje się zagrożenia dla dalszych postępów w integracji z Unią Europejską.

Przedmiotem moich rozważań jest próba odpowiedzi na pytanie jaki może być udział samorządu terytorialnego i innych instytucji lokalnych we wdrażaniu opracowanego programu.

Wiele gospodarstw napotyka zasadnicze bariery w swym rozwoju. Dlatego wielu rolnikom musimy uświadomić fakt, iż utrzymanie się z parohektarowego gospodarstwa stało się obecnie niemożliwe. Budżet państwa tylko w części może subsydiować gospodarstwa poprzez ceny gwarantowane lub opłaty wyrównawcze.

W opracowanym programie pomoc finansowa państwa powinna być skierowana na procesy restrukturyzacyjne w wyniku których powstaną nowe miejsca pracy na terenie małych miast i wsi.

W wielu gminach wcześniej doinwestowanych utworzyła się już grupa gospodarstw, które zajęły się obsługą turystów, handlem, usługami, przetwórstwem. W procesie tym uczestniczą jednak tylko duże gospodarstwa. Właściciele małych biednych gospodarstw wykazują mniej przedsiębiorczości w tym kierunku i najchętniej podjęliby pracę zarobkową u kogoś. Toteż jednym z najważniejszych warunków nabrzmiałych problemów rolnictwa i wsi Małopolski jest zwiększenie pozarolniczej działalności na terenach wiejskich poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w miastach rolniczych i większych wsiach.

Aby to było możliwe konieczny jest rozwój infrastruktury technicznej, która stanowi podstawowy warunek przyciągania nowych inwestorów gwarantujących powstanie nowych form aktywności gospodarczej. Dużą rolę budżetu państwa upatrujemy w pomocy finansowej w rozwoju infrastruktury wielu zaniedbanych po tym względem miejscowości. Jak wspomniał mój przedmówca chodzi o złagodzenie kryteriów przyznawania preferencyjnych kredytów i dotacji z AR i MR oraz innych Funduszy. Odrobienie wieloletnich zaniedbań powstałych na terenie Galicji przy udziale wyłącznie budżetów samorządowych jest niemożliwe a wręcz doprowadzi do dalszego pogłębiania dysproporcji w rozwoju kraju.

Na terenach wiejskich podstawowymi jednostkami są firmy drobne, które w tych warunkach, dzięki swej elastyczności odgrywają i odgrywać będą dominującą rolę w gospodarce. Większość z nich to przedsiębiorstwa jednoosobowe lub rodzinne. Prawdą jest, że wiele z tych firm bankrutuje, ale wiele z nich przy sprzyjających warunkach może się rozwinąć w dobrze prosperujący zakład.

Naszym zadaniem jako samorządowców jest ułatwianie powstawania właśnie takich zakładów zależnie od warunków lokalowych poprzez:
- odpowiednie planowanie przestrzenne tj. wyznaczanie terenów pod usługi,
- likwidowanie barier biurokratycznych.

Z przykrością należy stwierdzić, że nowa ustawa o prawie budowlanym obowiązujące od l stycznia br., a także znowelizowane ustawy o ochronie gruntów rolnych stworzyła nowe bariery i odwiodła od inwestowania wielu potencjalnych inwestorów na wsi.

Nie bagatelną rolę przy lokalizacji firm mogą odgrywać warunki ekologiczne i niedoceniane dostatecznie warunki środowiska naturalnego. Niestety znowu zmuszony jestem jako przedstawiciel samorządów zwrócić się do decydentów zawiadujących funduszami o pomoc w poprawie ochrony środowiska (dotyczy segregacji i utylizacji odpadów komunalnych jak również budowy małych lokalnych oczyszczalni ścieków) gdyż skromne środki samorządów nie zawsze starczają na bieżące funkcjonowanie i utrzymanie majątku komunalnego, nie mówiąc o kosztownych inwestycjach.

Przy zatrzymaniu dalszej degradacji środowiska widzimy możliwość zachowania walorów pięknego krajobrazu a jednocześnie podjęcie działań w następujących dziedzinach:

1. Pielęgnacja krajobrazu i usługi komunalne: czyszczenie i konserwacja rowów, nasadzanie leśne, pielęgnacja biotypów.
2. Aktywność w dziedzinie wypoczynku po pracy: urządzenie terenów na campingi, chów koni i przygotowanie terenów do ich ujeżdżania, urlopy u rolników, gastronomia i hotelarstwo, przygotowanie terenów wędkarskich.
3. Dalsze przetwarzanie produktów rolnictwa: produkcja alkoholu, np. śliwowica Łącka, produkcja wyrobów mięsnych i wędlin, przetwórstwo owoców i zbóż, piekarnictwo, mleczarnie, młyny.
4. Handel wszelkiego rodzajami towarami i dobrami: produktami żywnościowymi wytworzonymi na miejscu, wyrobami chałupniczymi, materiałami budowlanymi, środkami produkcji dla rolnictwa.
5. Zajęcie się produkcją specjalistyczną (uprawa roślin specjalnych): rośliny zielarskie i przyprawowe, rośliny do przetwórstwa na cele energetyczne (np. spirytus techniczny, olej opałowy), rośliny włókniste, tytoń, warzywa.

Rzemiosło
Przedsiębiorstwa transportowe
Zakłady usługowe itp.

Planując powyższe przedsięwzięcia należy pamiętać, że gminy są bardzo zróżnicowane, każda ma odmienne warunki, inne możliwości rozwojowe, inne zasoby i zróżnicowaną infrastrukturę.

Jako samorządowcy uważamy, że gmina nie jest jednostką dostatecznie dużą aby zaspokoić w pełni wszystkie potrzeby produkcyjne, konsumpcyjne, usługowe jej mieszkańców. Dlatego niektóre potrzeby winny być planowane w skali kilku gmin np. utylizacja odpadów czy ochrona wód przed zanieczyszczeniami czy też uprawa roślin specjalistycznych.

Znaczne zróżnicowanie gmin jak wspomniałem na początku stwarza konieczność znalezienia własnej drogi rozwojowej przez każdą gminę.

Podstawą prawidłowego ukierunkowania rozwoju gminy, wsi i rolnictwa na danym obszarze winien być strategiczny plan rozwoju. Punktem wyjścia do tego opracowania winna być analiza potencjału gospodarczego i społecznego a więc stanu posiadania i zasobów.

Po dokonaniu oceny stanu zmian w potencjale gospodarczym, sytuacji demograficzne - zawodowej, po wyróżnieniu czynników dynamizujących i hamujących rozwój wsi i rolnictwa, rzemiosła, usług, turystyki powinny zostać zaproponowane kierunki działań przyspieszające rozwój gospodarczy gminy. Posiadanie takiego planu pozwala uniknąć wielu zbędnych dyskusji i posądzeń o dyskryminację w przypadku wysuwania pod adresem samorządu różnego typu sprzecznych niekiedy wzajemnie wykluczających się żądań. Posiadanie przez samorząd planu rozwoju nie wystarczy. Konieczne jest abyśmy uznali ten plan za własny - dość mamy narzuconych przez poprzednie rządy planów i programów.

Naszym zadaniem jako samorządowców jest więc wykorzystywanie sił tkwiącym w lokalnym społeczeństwie poprzez uwzględnienie jego życzeń, poglądów. Integracja mieszkańców gminy wokół wspólnych celów jest warunkiem ożywienia gospodarczego terenów wiejskich. Zależy to w dużej mierze od umiejętnego budowania pomostów między urzędem gminy a miejscową ludnością. Stworzenie zrozumiałej dla mieszkańców wizji rozwoju gminy jest bardzo ważnym zadaniem samorządu tym ważniejszym, że umacnia to pozycję gminy na zewnątrz i daje realne szansę na uzyskanie zewnętrznych źródeł zasilania. Ważnym elementem rozwoju jest aby wytyczone w nim cele nie ulegały częstej zmianie w zależności od nowego składu zarządu. Wyjściem na przeciw jest zmiana w ustawie o samorządzie terytorialnym wzmacniająca pozycję zarządu gminy (jeszcze nie podpisana przez prezydenta).

Promowanie ludzi i instytucji sukcesu.

Wielofunkcyjny rozwój polegający między innymi na kreowaniu pozarolniczych inicjatyw na terenach wiejskich, wymaga jak najszerszego propagowania konkretnych przykładów ludzi, instytucji, samorządów lokalnych, którym w tym zakresie udało się odnieść sukces.

Aby osiągnąć te efekty konieczne jest w naszym środowisku przekwalifikowanie i dokształcenie wielu osób poprzez zróżnicowane doradztwo, zmianę programów szkolnych, szczególnie rolniczych, różnorodne formy dokształcenia zawodowego, rynkowego, finansowego, prawnego, marketingowego itd. Chodzi o to, by zaniechać kształcenia ludzi zasilających armię bezrobotnych a wykształcenie fachowców przydatnych do podjęcia wielorakich nowych zadań.

Po uzyskaniu odpowiednich kwalifikacji koniecznym warunkiem do rozwoju biedniejszych rejonów i tworzenia nowych stanowisk pracy winny być umarzalne kredyty udostępniane przez urzędy pracy.

Aby sprostać postawionym zadaniom istnieje potrzeba utworzenia w gminach specjalnej komórki, która by zajmowała się rozwojem drobnej przedsiębiorczości. Rozwiązanie ma polegać nie tylko na rejestrowaniu podmiotów gospodarczych i wydawaniem im stosownych dokumentów ale na aktywnym oddziaływaniu na lokalny rozwój. Osoba zajmująca w gminie takie stanowisko winna umieć skierować pod właściwy adres oczekującego pomocy drobnego przedsiębiorcę. Ukierunkowanie na właściwe tory rozwoju gospodarczego gminy zależy także od odpowiedniej polityki podatkowej. To właśnie samorząd gminy może poprzez wielkość podatków lokalnych wpłynąć na pożądane kierunki rozwoju a zahamować te, które w strategii rozwoju nie odgrywają większego znaczenia.

Promocja gminy jako ważne zadanie samorządu i pomoc w jej rozwoju.

Właściwa promocja gminy na zewnątrz jest istotnym czynnikiem jej rozwoju. Celem jest przyciągnięcie kapitału rodzimego i zagranicznego. Promocja gminy winna być zawarta w odpowiednio przedstawionej ofercie marketingowej, która jest reklamą potencjału gminy. W ofercie gminę należy potraktować jako "produkt", który ma się "sprzedać". Gmina oferuje swe zasoby ludzkie, rzeczowe, przyrodnicze, swym potencjalnym "klientom", którzy "kupując" je przyniosą gminie korzyści polegające na zainwestowaniu swego kapitału w rezultacie czego powstaną nowe miejsca pracy w gminie, a to z kolei przyczyni się do powiększenia lokalnego popytu.

Umiejętna promocja jest bardzo ważnym elementem w rozwoju gminy, gdyż:

- sygnalizuje potencjalnym inwestorom istnienie gminy i jej potencjału,
- powoduje wzrost zainteresowania gminą wśród potencjalnych inwestorów,
- następuje ilościowy wzrost odwiedzających gminę w celach turystycznych lub gospodarczo- inwestycyjnych.

Forma oferty jest bardzo istotna, nie może to być folder ogólnikowo reprezentujący walory turystyczne gminy, czy też film video, w którym starano się pokazać wszystko co, jest do pokazania. Musimy pamiętać, że nasz klient ma zainwestować kapitał a zadaniem gminy jest wyjść w ofercie na przeciw jego potrzebom i oczekiwaniom. W ofercie władze gminy muszą zawrzeć realistyczne propozycje, a nie te ze sfery życzeniowej. Gminy zbyt często łudzą się, że obcy kapitał zagospodaruje ich bezużyteczny majątek i napełni pustą kasę gminną. Aby tak się stało muszą zaistnieć szczególne powody. Tymi szczególnymi powodami są atrakcyjne warunki dla inwestora, nawet kosztem spodziewanych początkowo korzyści, często jest tak. Ze ściągnięcie pierwszego czy też pierwszych inwestorów stwarza dopiero po pani latach właściwy klimat do innych inwestycji. Zarówno umiejętnej reklamy swej gminy jak również możliwości dotarcia do właściwych kanałów promocji (w tym międzynarodowej) trzeba się nauczyć. Istnieje potrzeba stworzenia doradztwa dla władz gminnych w zakresie zasad opracowania materiałów promocyjnych, sposobów negocjacji z inwestorem krajowym i zagranicznym. Podejmowane często dużym wysiłkiem przez gminy działania są mało skuteczne ze względu na brak wiedzy.

Tekst odczytu na konferencji zorganizowanej przez SGM 26 października 1995 roku w Krakowie.

dr inż. Kazimierz Fudala - Prezes Stowarzyszenia Prezydentów, Burmistrzów i Wójtów Województwa Tarnowskiego